باغ دولت آباد یزد با تاریخچه‌ای که به دوران قاجاریه بازمی‌گردد، از جاهای تاریخی و دیدنی است. تغییر مکان این باغ از خارج شهر به مرکز شهر نشان‌دهنده تغییرات شهرنشینی و توسعه شهری در یزد است.
فهرست مطالب
واکنش‌های شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها می‌تواند منجر به تغییرات در طرح شهری و جابجایی بناها و باغ‌ها شود. از این رو، حفظ و حراست از این جاهای تاریخی و فرهنگی اهمیت دارد تا میراث‌های فرهنگی و تاریخی منطقه حفظ شده و ارزش آنها به نسل‌های آینده منتقل شود.
توسعه شهری همچنین باید به گونه‌ای انجام شود که با حفظ و ارتقاء ارزش‌های فرهنگی و تاریخی منطقه، به توازن بین توسعه شهری و حفظ میراث کمک کند. نقش مسئولان و جامعه در این زمینه بسیار مهم است تا تاریخ و فرهنگ منطقه باقی بماند و به نفع همه مردم منطقه و علاقمندان به بازدید از جاهای دیدنی یزد باشد.
باغ دولت آباد یزد به عنوان یکی از بزرگترین و زیباترین باغ‌های ایران با تاریخچه‌ای طولانی و مرتبط با دوره زندیه شناخته می‌شود. این باغ در زمان محمدتقی‌خان، سرسلسله‌ای از خوانین یزد، ساخته و توسعه یافته است و امروزه از بنیادها و آبادانی‌های او محسوب می‌شود.
باغ دولت آباد با وسعت حدود 6.4 هکتار یکی از بزرگترین باغ‌های ایران است و در طول تاریخ خود به شکل و ظاهر مختلفی تغییر کرده است. بافت این باغ به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که درختان و راه‌ها مانع دید از خارج به داخل باغ میشوند و به همین دلیل از خیابان‌های پردرخت بهره‌گیری می‌شده است.
از زمان محمدتقی‌خان، باغ دولت آباد با ساختار و آرایش منحصربه‌فرد خود توانسته جاذبه‌ای برای بازدیدکنندگان و گردشگران ایجاد کند. امروزه این باغ با ارث تاریخی و فرهنگی‌اش به عنوان یکی از مکان‌های دیدنی مهم یزد و بهره‌مندی از زیبایی‌های طبیعی و آثار معماری تاریخی، مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. حفظ و حراست از این مکان با ارزش به منظور حفظ میراث تاریخی و فرهنگی منطقه و جذب گردشگران بسیار مهم است.
با توجه به توضیحات ارائه شده، باغ دولت آباد یزد برخلاف بسیاری از باغ‌های ایرانی که درون حصار شهرها و یا در نزدیکی آنها قرار دارند، در زمان احداث خارج از حصار شهر یزد قرار گرفته بود. این باغ از باغ‌های مهم و جذاب ایران به شمار می‌آید، و خصوصیات مختصری از آن ذکر شده است که آن را از بقیه باغ‌ها متمایز می‌کند.
یکی از خصوصیت مهم باغ دولت آباد، بادگیر مرتفع آن است که با بیش از ۳۳/۸ متر بلندترین بادگیر جهان شناخته شده است. این بادگیر از اهمیت معماری برخوردار است و مکانیسم مناسبی برای هدایت باد به داخل باغ ایجاد می‌کند. با بادگیر هشت‌ضلعی، باد به‌راحتی و به‌سرعت به قسمت زیرین بادگیر هدایت می‌شود و این امر موجب ایجاد هوای خنک در داخل بنا می‌شود.
در زیر بادگیر حوضی نیز قرار دارد که با وزیدن باد به سطح آب حوض، هوای خنکی را در داخل بنا ایجاد می‌کند. این ساختمان با تلفیق باد و آب که در حوض‌های داخل ساختمان در جریان است، هوای خنک را از زیر بادگیر به قسمت شاه‌نشین و تالارها منتقل می‌کند. به همین دلیل، به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می‌شود. این ویژگی‌ها موجب می‌شود که باغ دولت آباد در طول تابستان هوای خنک و دلپذیری داشته باشد و بازدیدکنندگان بتوانند از آرامش و خنکی طبیعت لذت ببرند.
باغ دولت آباد با هندسه دقیق و طراحی متناسب، یکی از باغ‌های زیبا و متمایز از باغ‌های ایران است. این باغ به دو بخش مستطیلی شکل، باغ بیرونی و باغ اندرونی، تقسیم می‌شود. محور تقارن بزرگ‌تر، که محور اصلی باغ اندرونی است، بر روی محور طولی باغ قرار دارد و آب‌نما با ابعاد ۱۹۴ در ۱۲ متر بر این محور قرار می‌گیرد. این محور علاوه بر تمرکز دید به سوی عمارت‌های اصلی باغ، عدم محدودیت دید از سوی هر یک از عمارات به منظره باغ را فراهم می‌کند و به اتصال بصری بین دو عمارت نیز تأکید می‌کند.
چشم‌انداز اصلی که روبه‌روی کوشک وجود دارد و کاشتن درختان بلند در دو طرف آن، تأثیر بسزایی در ایجاد پرسپکتیوی (چشم‌انداز عمق) دارد و باغ را طولانی‌تر به نظر می‌آورد. آب‌نما که دقیقاً بر محور تقارن باغ اندرونی قرار دارد، سطح باغ را به دو کرت مستطیلی متقارن تقسیم می‌کند. بخش باغ بهشت‌آیین نیز محور تقارن مستطیل کوچک‌تر را بر محور اصلی باغ به عمود قرار داده است. این بخش توسط یک حوض مستطیلی بزرگ که عمود بر محور تقارن مستطیل است، به دو قسمت مربع شکل تقسیم می‌شود که در واقع کرت‌های اصلی باغ بهشت‌آیین همین مربع‌ها هستند.
استفاده از هندسه دقیق و کرت‌بندی مناسب در این باغ، زیبایی و تناسب بین اجزای باغ را افزایش داده و باغ دولت آباد را به یکی از باغ‌های ممتاز و شگفت‌انگیز ایران تبدیل کرده است.
تقارن یکی از اصول معماری ایرانی است که در معماری سنتی ایران در انواع بناها و باغ‌ها به طرق مختلف به کار رفته است. باغ‌های ایرانی نیز از این اصل بهره برده‌اند و کوشک‌ها به عنوان اصلی‌ترین بناهای باغ‌های ایرانی بر محور تقارن باغ قرار می‌گیرند.
در مورد باغ دولت آباد نیز، تقارن و هندسه دقیق به وضوح قابل تشاهده است. محور تقارن بزرگ‌تر باغ اندرونی که محور اصلی باغ است، با آب‌نما و کوشک تطابق دارد و به شکلی که حتی گل‌ها و درختان نیز در آن قرینه کاشته میشوند. اما نکته جالب‌تر این است که امتداد محور طولی باغ اندرونی، نسبت به مرکز تقارن باغ بیرونی انحراف دارد. این نقص در تطابق می‌تواند مربوط به زمان شکل‌گیری دو باغ باشد که به دو دلیل ممکن است رخ داده باشد:
- دو باغ در یک زمان ساخته شده‌اند یا با فاصله زمانی اندک از یکدیگر. این امکان وجود دارد که باغ‌ها همزمان یا در دوره‌های نزدیک به یکدیگر ساخته شده‌اند و به همین دلیل انحراف محور باغ اندرونی نسبت به محور باغ بیرونی اتفاق افتاده است.
- تغییرات و مداخله‌های بعدی در بناها. احتمالاً در دهه ۱۳۷۰ برای ساخت خیابان بزرگ در شمال باغ، بخشی از باغ بهشت‌آیین تخریب شده و به علت تغییرات و مداخله‌های بعدی، انحراف محور باغ اندرونی نسبت به محور باغ بیرونی ایجاد شده است.
برای بررسی دقیق‌تر و تایید این فرضیات، تحقیقات میدانی و مطالعه منابع تاریخی مرتبط با دو باغ ممکن است لازم باشد. در هر صورت، باغ دولت آباد با طراحی هندسی منحصر به فرد و اصول معماری ایرانی خود، یکی از جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری برجسته در ایران محسوب می‌شود.
با توجه به توضیحات شما، طرح باغ دولت آباد یکی از متمایزترین و بدیع‌ترین طرح‌های باغ رسمی ایرانی است. تقسیم بندی سطح باغ به دو بخش مستطیلی با ابعاد معین و تعیین محور تقارن مستطیل بزرگ‌تر و کوچک‌تر به شکل طرح‌های منحصر به فردی که در این باغ اجرا شده، برجستگی‌های بزرگ این باغ را به نمایش می‌گذارد.
باغ اندرونی (آنچه به‌صورت عموم به‌عنوان باغ دولت آباد شناخته می‌شود)، با محیط مستطیل بزرگ‌تر شکل گرفته و به عنوان باغ خصوصی و اقامتگاه خانواده استفاده می‌شد. این بخش از باغ با تمرکز بر طراحی زیبا و ارائه چشم‌اندازهای جذاب برای اعضای خانواده، یک فضای مختص خصوصی فراهم می‌کرد.
باغ بیرونی یا باغ بهشت‌آیین که محیط مستطیل کوچک‌تر را تشکیل می‌دهد، محل برگزاری تشریفات حکومتی و مراسم ورزشی بوده است. این بخش از باغ به نوعی فضای عمومی و باز عمل می‌کرد که برای برگزاری مراسم‌های مهم و جشن‌های عمومی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
طراحی محور تقارن مستطیل بزرگ‌تر و کوچک‌تر در باغ دولت آباد و نیز تقسیم‌بندی محیط به دو بخش مختلف، این باغ را به‌صورت یکپارچه و هماهنگ نمایش می‌داد و جذابیت و زیبایی خاصی به آن بخش می‌بخشید. همچنین، ارتباط و تعامل بین باغ اندرونی و بیرونی، تنوع کاربری و تقسیم‌بندی فضاها، وجود محورها و نقاط تمرکز، از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد طرح باغ دولت آباد هستند که این باغ را به یکی از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی برجسته ایران تبدیل کرده است.
*سوالاتی که پاسخ داده میشوند:
-
باغ دولت آباد یزد مربوط به کدام برهه تاریخی است؟
-
در کجا واقع شده است؟
-
معماری آن به چه شکل است؟