مجموعه مارکار یکی از تأثیرگذارترین اماکن تاریخی در معاصر یزد می‌باشد و نقش مهمی در آموزش و پرورش مردم یزدی ایفا کرده است. این مجموعه تاریخی در نزدیکی میدان مارکار، در شهر یزد قرار دارد و از دهه ۱۳۹۰ خورشیدی به عنوان موزه مارکار به مردم خدمات ارائه می‌کند. تاریخ این مجموعه به دوره‌های قاجاریه و پهلوی بازمی‌گردد و در طول زمان نقش مهمی در ترویج آموزش و پرورش مردم یزدی ایفا کرده است.
موزه مارکار با نگهداری از اشیاء و آثار تاریخی، از جمله ابزارهای آموزشی و تعلیمی، عکس‌ها، دست‌نوشته‌ها و اسناد قدیمی، به عنوان یک مرکز فرهنگی و آموزشی در شهر یزد فعالیت می‌کند. این مجموعه به عنوان یک بخش مهم از تاریخ و فرهنگ یزد شناخته می‌شود و با نگهداری و نمایش آثار تاریخی، به نقل از تاریخ و سنن مردم یزدی کمک کرده و نقش مهمی در ارتقاء آگاهی‌بخشی و آموزش جامعه داشته است.
موزه مارکار که با نام موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان نیز شناخته می‌شود، مکانی اید‌ئال برای آشنایی با پیشینه و آیین‌های زرتشتی است. این موزه در زیرزمین مجموعه مارکار با آثاری ارزشمند به پوشش‌های دینی و سنتی، جشن‌ها و مراسم‌ها، سبک زندگی زرتشتیان قدیم و همچنین زندگی پشوتن جی دوسابایی مارکار می‌پردازد.
در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، کار ساخت پرورشگاه مارکار با مهندسی برزو سهراب آقا و به دستور مارکار آغاز شد. یک سال پس از آن، مارکار برای دومین بار به ایران سفر کرد و مجموعه افتتاح شد. بخش‌های آن را دو دستگاه ساختمان تشکیل می‌دادند که ساختمان جلویی شامل ۱۸ اتاق و یک سالن بزرگ برای دبیرستان و دبستان پسرانه با ظرفیت ۸۰۰ دانش‌آموز می‌شد و ساختمان دیگر پرورشگاهی با سه سالن خواب، ۹ اتاق و زیرزمین بود. برخلاف دیدگاه عمومی، این مجموعه در واقع خوابگاه و مدرسه شبانه‌روزی برای دانش‌آموزان نیازمند ساکن در شهر نبود. همچنین امکانات مجموعه تنها به زرتشتیان اختصاص نداشت.
در ۹ آبان ۱۳۷۷ خورشیدی، مجموعه تاریخی مارکار با شماره ثبت ۲۱۴۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در نوروز سال ۱۳۹۴ خورشیدی، فاز اول موزه مارکار به سرپرستی اسفندیار اختیاری افتتاح شد. این موزه که در محل زیرزمین مجموعه قرار دارد، امروزه به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی یزد، در سراسر سال از گردشگران میزبانی می‌کند.
پشوتن جی دوسابایی مارکار یکی از زرتشتیان نیک‌اندیش هندوستان بود که در راه پیشرفت جامعه ایرانیان؛ به‌ویژه زرتشتیان گام‌هایی موثر و ارزشمند برداشت. وی در ۱۸ آبان ۱۲۵۰ خورشیدی، در خانواده‌ای پارسی در بمبئی متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در بمبئی فراگرفت و امور دفتری را در مکتب کارآموزی دینشاه سیلیستر آموخت. از آنجا که او به ایران علاقه داشت، زبان فارسی را یاد گرفت و گلستان سعدی و تعداد زیادی از اشعار شاهنامه را حفظ کرد.
پس از تحصیلات، مارکار به کار بازرگانی پرداخت که نتیجه آن، ثروتی بسیار بود. ابتدا به‌عنوان سفیر انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی در ایران فعالیت داشت و در سال ۱۳۰۴ خورشیدی، به مقام نایب رییسی و در سال ۱۳۱۷ خورشیدی به ریاست انجمن رسید. وی در طول زندگی خود سه بار به ایران سفر کرد. این سفرها برای رسیدگی به امور خیریه و بررسی وضعیت زرتشتیان و ایرانیان انجام شد. در طی این سفرها وی سه نشان عالی از شاه کشور دریافت کرد.
موزه مارکار به‌گونه‌ای طراحی شده است که بیشترین بهره را از نور خورشید ببرد و موجب می‌شود تا انرژی زیادی در آن بماند. مجموعه مارکار برای تامین آب مورد نیاز خود از آب‌انبار، گاو رو، پاکنه و راه قنات استفاده می‌کرد که تمامی آن‌ها قابل بازدید است. همچنین حمام و سرویس‌های بهداشتی قدیمی در محوطه موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان، بازدیدکنندگان را با سبک زندگی مردمان در ۸۰ سال پیش آشنا می‌کند.
با ورود به زیرزمین شگفت‌انگیز مجموعه، در اتاق‌های گوناگون آثاری را با موضوعات زیر مشاهده خواهید کرد:
- مجموعه مارکار و روانشاد مارکار؛
- تاریخ دین زرتشتی و گوشه‌ای از آموزه‌های اشوزرتشت اسپنتمان؛
- آیین‌ها و جشن‌های زرتشتی؛
- پوشش‌های دینی و سنتی، آتشکده، عبادت و موبدان؛
- خانه‌های زرتشتیان، درگذشتگان؛
- زیارتگاه‌های زرتشتی.
در آخرین بخش موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان، آشپزخانه‌ای قدیمی با وسایل مربوطه به نمایش گذاشته شده است. هرکدام از بخش‌های موزه توضیحات فارسی و انگلیسی همراهی می‌کند. همچنین راهنماهایی برای توضیح به گردشگران در موزه حضور دارند تا بخش‌های مختلف را به گردشگران معرفی کنند. پخش فیلم کوتاه از آیین‌های زرتشتی، پخش آهنگ‌های سنتی به زبان دری و ارائه اپلیکیشن موبایل رستار از دیگر امکاناتی است که برای بازدیدکنندگان موزه مارکار در نظر گرفته‌اند.
*سوالاتی که پاسخ داده میشوند:
-
موزه مارکار مربوط به کدام برهه تاریخی است؟
-
در کجا واقع شده است؟
-
معماری آن به چه شکل است؟