میدان امیر چخماق یزد یکی از مهمترین و معروف‌ترین میدان‌های شهر است و در قلب بافت تاریخی این شهر واقع شده است. این میدان به نام شخصیت تاریخی امیر چقماق یا امیر جهانشاه قاراخویلو شهرت دارد که از فرماندهان مشهور دوران تیموری بوده و در قرن چهاردهم میلادی فعالیت می‌کرد.
فهرست مطالب
یکی از ویژگی‌های جالب میدان امیر چقماق، بنای سه‌طبقه تکیه‌ی امیر چقماق است. این بنا با طراحی زیبا و معماری خاص خود، نمایی جذاب به میدان می‌بخشد. این ساختمان در واقع یک تکیه (کاروانسرا یا سرای مسافر) بوده که برای استراحت و اقامت مسافران در گذشته به کار می‌رفته. آراسته شدن این بنا با طراحی‌های مختلف و نمای رنگارنگ شبانه‌روز، جذب گردشگران بسیاری را به خود جلب کرده است.
میدان امیر چقماق علاوه بر تکیه، دارای جاذبه‌های دیگری نیز هست که از جمله آن‌ها می‌توان به بازار تاریخی و مسجد جامع یزد اشاره کرد. این مکان با ترکیبی از معماری سنتی و فعالیت‌های روزمره مردم، تجربه‌ای بی‌نظیر از زندگی شهری و فرهنگ محلی را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد. همچنین، چشم‌انداز‌های زیبا و فضای گردشگری در این میدان، شبانه‌روز جذابیت خاصی دارند.
میدان امیر چقماق واقع در شهر یزد به‌عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و تاریخی این شهر شناخته می‌شود. این میدان با ترکیب معماری سنتی و عناصر معاصر، تجربه‌ای بی‌نظیر از تاریخ، فرهنگ و زندگی مردم یزد را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد.
در مقابل تکیه امیر چقماق یک حوض بزرگ با فواره و مجسمه‌هایی از مردم محلی و فرهنگ سقایی و آب در شهر یزد وجود دارد که به نمایش قدرت و اهمیت آب در این منطقه اشاره می‌کند. از لحاظ معماری، فرهنگی و تاریخی، میدان امیر چقماق یک مقصد دیدنی و ماندگار در شهر یزد به‌شمار می‌آید که به بازدیدکنندگان فرصتی مناسب برای آشنایی با تاریخ و زندگی مردم این منطقه را می‌دهد.
این میدان که یزدی‌ها به آن میرچخماق می‌گویند، به‌عنوان یکی از میدان‌های اصلی شهر برای برگزاری برنامه‌ها و گردهمایی‌های مختلف استفاده می‌شود. یکی از پرطرفدارترین برنامه‌های مذهبی این میدان که گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشاند، مراسم نخل‌گردانی در ماه محرم است که هر سال باشکوه تمام برگزار می‌شود.
میدان امیر چقماق در یزد به دوره تیموری بازمیگردد، که امیر جلال‌الدین چخماق، یکی از سرداران و امرا تیمورلنک سازنده‌ی این میدان و بناهای اطراف آن بوده است. این میدان و بناهای اطراف آن به عنوان یک مجموعه فرهنگی، اجتماعی و مذهبی تجلی از مهارت‌های معماری و هنری آن دوره هستند. مسجد جامع نو، که بعدها به مسجد امیر چقماق شهرت یافت، به عنوان یکی از بناهای مهم این میدان به‌شمار می‌رود. همچنین بناهای دیگری مانند آب‌انبار، قنادخانه، بازار، خانقاه، کاروانسرا، حمام و چاه آب سرد نیز از دیگر ساختمان‌هایی هستند که توسط امیر چقماق در اطراف میدان احداث شدند.
این بناها نه‌تنها از نظر معماری بلکه از نظر تاریخی و فرهنگی نیز ارزش و اهمیت دارند و نمایانگر زندگی اجتماعی و فرهنگی آن دوره در یزد می‌باشند. به‌طور کلی، میدان امیر چقماق به‌عنوان یکی از نمادهای تاریخی و فرهنگی یزد، جاذبه‌ای برای بازدیدکنندگان و محققان علم تاریخ و هنر می‌باشد که ماجراجویان و دانش‌آموزان دوران تاریخ ایران می‌توانند از زیبایی‌ها و تاریخچه‌های این مکان لذت ببرند.
میدان جلوی مسجد و سردر بازار در اوایل قرن ۱۳ هجری شمسی به حسینیه تبدیل شد؛ گرچه در آن زمان کاربری حسینیه نداشت؛ زیرا ساخت چنین فضاهایی از دوره صفوی در ایران رواج یافت. این میدان در زمان شاه عباس صفوی دستخوش تغییرات و بازسازی‌هایی نظیر ساخت چهارسوقی روی کاروانسرا شد. شخصی به نام حاجی حسین عطار نیز در زمان فتحعلی شاه قاجار بانی مرمت بخش‌هایی از مسجد و گسترش شبستان آن شد.
در بسیاری از مناطق ایران، میدان‌ها و فضاهای عمومی در گذشته به‌عنوان مکان‌هایی برای دفن مردگان مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این عمل تا حدودی به دلیل اهمیت مذهبی و معنوی این مکان‌ها در فرهنگ مردم و نیز به علت محدودیت مکان‌های دفن در زمان‌های گذشته انجام می‌شد. در مورد میدان امیر چقماق نیز، تاریخچه‌ای مشابه در خصوص استفاده از این میدان برای دفن مردگان ذکر شده است. با احداث بناهای مذهبی و فرهنگی در اطراف میدان مانند حسینیه و خیروبرکت، مردم به دلایل معنوی و مذهبی به این مکان‌ها رجوع می‌کردند و جسد افراد را در نزدیکی این بناها دفن می‌کردند.
این عمل در واقع به معنای ایجاد ارتباط و ارتباط عمیق‌تر با مکان‌های مذهبی بود. با آغاز دوره پهلوی و تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه، این رسم تدریجاً کاهش یافت و بسیاری از میدان‌ها به‌عنوان فضاهای عمومی و شهری تجدیدسازی شدند. به همین دلیل، در این دوره اقدام به ویران‌سازی گورها و بازسازی میدان‌ها به وضعیت سابق خود صورت گرفت. این تغییرات به ویژه در دوره پهلوی دوم بیشتر مشهود بوده و میدان امیر چقماق نیز به وضعیت سابق خود برگشته است.
در زمان رضا شاه پهلوی، تغییرات زیادی در میدان صورت گرفت که از آن جمله می‌توان به خیابان‌کشی‌‌ها اشاره کرد. این موضوع باعث تشکیل میدانی کوچک و ادغام مسجد با میدان مقابل حسینیه شد. تغییر و تحولات دیگری نیز به مرور زمان در این مجموعه رخ داد که در اثر آن فقط بدنه جنوب شرقی به‌عنوان تنها جداره میدان باقی ماند که بدنه اصلی تکیه امیر چخماق است.
امیر جلال‌الدین چخماق شامی به عنوان یکی از امیران و سرداران شاهرخ تیموری و بهره‌بردار از فرهنگ و علوم آن دوره، نقش مهمی در توسعه و زنده نگه داشتن شهر یزد و زیربنای فرهنگی و عمرانی آن ایفا کرده است. این تلاش‌ها و اقدامات او در ساختمان‌سازی، ایجاد زیرساخت‌های آبی، توسعه معماری و زندگی شهری، تأثیر بسزایی در تاریخ و فرهنگ این منطقه گذاشته است.
میدان امیر چقماق به‌عنوان یک کمپلکس فرهنگی و تاریخی به ترتیب از عناصر زیر تشکیل شده است:
1. **تکیه امیر چقماق:** این بنا به عنوان بنای اصلی میدان امیر چقماق شناخته می‌شود که در سه طبقه زیبا و معماری منحصر به فردی طراحی شده است. این تکیه در گذشته به عنوان محلی برای استراحت مسافران و مسافران کاروان‌ها به‌کار می‌رفته است.
2. **بازار تاریخی:** بازارهای تاریخی با محلی برای خرید انواع کالاهای محلی، دست‌سازه‌ها و محصولات محلی ایجاد کرده‌اند.
3. **مسجد جامع یزد:** مسجد جامع یزد به‌عنوان یکی از بناهای مهم در این میدان واقع شده است که با معماری زیبا و شیوه‌های طراحی منحصر به فرد، جلب توجه می‌کند.
4. **کاروانسرای شعبان:** این کاروانسرا در ضلع شمالی میدان واقع شده است و در گذشته به عنوان مکانی برای اقامت و استراحت مسافران کاروان‌ها به‌کار می‌رفته است.
5. **حمام و کاروانسرای بافتی‌ها:** این حمام و کاروانسرا در ضلع غربی تکیه امیر چقماق قرار گرفته‌اند و نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های مرتبط با هنرهای دستی و صنایع‌دستی را در خود جای داده‌اند.
6. **حوض و فواره:**
*سوالاتی که پاسخداده میشوند:
-
میدان امیر چخماق یزد در کجا واقع شده است؟
-
شامل چه عناصری است؟
-
به کدام برهه تاریخی بازمیگردد؟