آب انبار شش بادگیر در شهر یزد واقعاً اثری تاریخی و فرهنگی مهم است که نمونه‌ای از فنون معماری سنتی و مهندسی هوا و آب در مناطق خشکسال نشان می‌دهد. استفاده از بادگیرها به عنوان یک روش مناسب جهت تأمین آب و تهویه هوا در مناطق گرمسیر و خشکسال به شدت مؤثر و عملی بوده است. این آب‌انبار تاریخی نشان‌دهنده نبوغ مهندسی معماری و ارتباط عمیق مردم با محیط زیست است.
فهرست مطالب
ثبت این آب‌انبار به عنوان یکی از آثار ملی ایران نشان می‌دهد که ارزش تاریخی و فرهنگی آن به‌طور گسترده توسط مراجع مربوطه شناخته شده است و تلاش‌هایی برای حفظ و مرمت آن در جهت نگهداری از تاریخ و هویت منطقه صورت می‌گیرد.
شهر یزد به دلیل شرایط آب‌وهوایی خشک و کویری و نیاز به مدیریت منابع آب، شهر آب‌انبارها و تکنیک‌های نوین جمع‌آوری و ذخیره آب را تجربه کرده است. آب‌انبارها به عنوان سازه‌های مهمی در مدیریت منابع آب و تأمین نیازهای آبی مردم این منطقه شناخته می‌شوند. آب‌انبار شش بادگیری یک نمونه بارز از این سازه‌های زیبا و کارآمد در یزد است و به عنوان جزء ارزشمند تاریخی و معماری شهر مورد حفظ و نگهداری قرار گرفته است. واقعیت‌های محیطی و اقلیمی موجود در یزد این شهر را به یک مرکز نمونه‌ای از فناوری‌های قدیمی جهت مدیریت و بهره‌برداری از منابع آب تبدیل کرده است.
بادگیرهای هشت‌وجهی یکی از نمونه‌های زیبا و خلاقانه‌ای از مهندسی معماری در مناطق خشکسال و کویری می‌باشند. طراحی هشت‌وجهی به دلیل افزایش کارآیی در جمع‌آوری باد و توزیع هوا به بهره‌وری بهتر از این منابع در آب‌انبارها کمک می‌کند. ارتفاع مخزن و بادگیرها در این آب‌انبارها معمولاً به منظور ایجاد فشار مثبت بر فشار محیطی جهت ایجاد جریان هوا و تهویه اطراف آب‌انبار است. علاوه بر کارایی‌های فنی، زیبایی‌های معماری از جمله مهمترین جذابیت‌های بادگیرها می‌باشد. سازندگان با استفاده از تزئینات آجری، مقرنس‌کاری‌ها و کاربندی‌ها، به‌طور هنری و زیبا به این سازه‌ها جلوه داده‌اند. این زیبایی‌ها علاوه بر تأثیرات جلب توجه در معماری، نشان از دقت و توانایی اجرایی سازندگان آب‌انبارها و بادگیرها نیز می‌دهد.
آب انبار شش بادگیر تا چند دهه پیش هنوز رونق داشت و مردم از آن آب برمی‌داشتند؛ ولی امروزه تبدیل به یک جاذبه تاریخی مذهبی شده است. فضای بین در ورودی تا بادگیرها و گنبد آن برای برپایی چادر حسینیه استفاده می‌شود.
تفاوت‌های میان منابع تاریخی و دیدگاه‌ها در مورد استفاده از ورودی‌های مختلف آب‌انبار شش بادگیر یزد معمول است. از آنجا که این آب‌انبار در دوره‌های مختلف تاریخی متعددی تجربه‌های مختلف در طول زمان داشته است، تفسیرهای مختلفی نیز برای نحوه استفاده از ورودی‌های مختلف آن ارائه شده است. وجود دو ورودی با پله‌ها و پاشیرها به نظر می‌رسد که تا حدی به تصور شما اشاره دارد.
این نوع طراحی ورودی‌ها و سیستم تقسیم‌بندی آب‌انبارها در گذشته به‌عنوان یک راه حل برای تفکیک کاربری‌های مختلف (مانند دینی یا اعتقادی) مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما همانطور که اشاره کردید، برخی از منابع نیز این فرضیه را رد کرده‌اند و توجیه‌های دیگری برای وجود این ورودی‌ها ارائه داده‌اند. در نهایت، تفسیرها و توجیه‌های مختلف برای ویژگی‌های معماری و طراحی آب‌انبارها در تاریخ ممکن است موضوع مورد بحث و تحقیقات بیشتری باشند.
جالب است بدانید که راه‌پله آب‌انبار از دو بخش تشکیل شده؛ به‌طوری که یک بخش آن روباز است و پله‌های ۵۵ تایی آن تا سردر آب‌انبار می‌رسد و بخش سرپوشیده در ادامه پله‌ها و بعد از سردر قرار دارد.
گنبد آب‌انبار شکلی تخم‌مرغی دارد که زیبایی خاصی به معماری آن بخشیده است. ارتفاع مخزن آب ۱۲٫۶ متر و ارتفاع بادگیرها ۱۰ متر است.
آب‌انبار شش بادگیر دارای ۶ عدد بادگیر است که سه بادگیر آن از ابتدا ساخته و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شد. با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. ۶ بادگیر آب‌انبار با توجه به شرایط اقلیمی در جهت باد و به‌شکل هشت وجهی ساخته شده‌اند. ارتفاع هر ۶ بادگیر آب‌انبار ۱۰ متر است.
عناصری که در ساختار آب‌انبارهای قدیمی به کار می‌رفتند، به طور کلی شامل خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر بودند. این اجزای مختلف به‌طور هماهنگ با یکدیگر کار می‌کردند تا آب را به خوبی نگهداری کنند و به مصرف‌کنندگان تأمین کنند. 1. **خزینه**: خزینه‌ها به وسیله حفر در زیر زمین ایجاد می‌شدند تا آب را نگهداری کنند.
این حفره‌ها اغلب به عمقی مناسب برای حفظ آب ایجاد می‌شدند تا آب در آنها در طول زمان خنک و پایدار بماند. 2. **گنبد**: گنبدها به عنوان سقف آب‌انبارها مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این ساختارها به‌صورت نیم‌کره شکل بودند و بر روی خزینه قرار می‌گرفتند تا از آلودگی و نفوذ عوامل مخرب به آب جلوگیری کنند. 3. **پاشیر**: پاشیر یا راهروی پلکانی به‌طور عمودی از زیر زمین تا گنبد آب‌انبار ایجاد می‌شد. از این راهرو برای برداشتن آب از آب‌انبار و تأمین نیازهای آبی استفاده می‌شد. 4. **بادگیر**: بادگیرها یا برج‌های بادی به‌عنوان جریان هوای تازه و خنک به داخل آب‌انبارها استفاده می‌شدند.
این برج‌ها به‌طور عمودی و به‌شکل شیروانی ساخته می‌شدند تا از جریان بادهای تازه و خنک به داخل آب‌انبار کمک کنند. این عناصر به‌طور ترکیبی کمک می‌کردند تا آب‌انبارها به خوبی کار کنند و آب را در شرایط محیطی مطلوب نگهداری کنند. همچنین، این سیستم‌ها نشان از دانش و فهم مهندسی و معماری که در ایجاد و مدیریت آب در مناطق خشک و کم‌آبی نمایان بود.
آب‌انبار شش بادگیر که یکی زیباترین آب‌انبار یزد است، به‌همت حاجی محمدحسین خیر فرزند نورالله یزدی ساخته شد و تنها بنای شش بادگیری در ایران محسوب می‌شود. وقف‌نامه آب‌انبار موجود است و طبق آن، حاج محمدحسین از املاک و اموالی که در یزد و در تفت داشت، برای ساختن آب‌انبار استفاده کرده است. پس از وی فردی به نام بهشتیان به‌وسیله آب وقف‌آباد، مهمترین آب جاری شهر یزد، آب‌انبار را پرآب می‌کرد.
- بهترین زمان بازدید از آب‌انبار شش بادگیر فصل‌های بهار و پاییز است.
- اگر به یزد سفری داشتید و از جاذبه‌های آن دیدن کردید، بهتر است بدانید که آب‌انبارهای شش بادگیری نیز در مسیر آثار تاریخی یزد قرار دارند و دسترسی به آن دشوار نیست.
- هنگام بازدید از این اثر تاریخی روی آن یادگاری ننویسید و در حفاظت از آن بکوشید.
*سوالاتی که پاسخ داده مشوند؟
-
آب انبار شش بادگیر در کجا واقع شده است؟
-
معماری آن به چه صورت است؟
-
به چه برهه تاریخی بازمیگردد؟